یائسگی زودرس یکی از مشکلات مهم در حوزه سلامت زنان است که به توقف قاعدگی پیش از سن ۴۰ سالگی گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، خودایمنی، یا درمان‌های پزشکی مانند شیمی‌درمانی رخ دهد. یائسگی زودرس نه تنها بر باروری تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است پیامدهای جسمی و روانی متعددی برای فرد به همراه داشته باشد.
علائم یائسگی زودرس
علائم یائسگی زودرس مشابه یائسگی طبیعی هستند، اما در سنین پایین‌تر ظاهر می‌شوند. این علائم به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن در بدن ایجاد می‌شوند و می‌توانند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند.
- دوره های نامنظم سیکل قاعدگی
- خونریزی های غیر طبیعی رحمی
- دوره های سنگین تر یا سبک تر از حد معمول چرخه قاعدگی
- احساس ناگهانی گرما که در بالای بدن گسترش می یابد.
- خشکی واژن
- تحریک پذیری مثانه و یا از دست دادن کنترل مثانه (بی اختیاری)
- تغییرات هیجانی (تحریک پذیری، نوسانات خلقی، افسردگی خفیف)
- خشکی پوست، چشم و یا دهان
- بی خوابی و اضطراب
- کاهش میل جنسی
علت یائسگی زودرس
یائسگی زودرس زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها پیش از موعد طبیعی عملکرد خود را از دست می‌دهند. این پدیده می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، بیماری‌های خودایمنی یا درمان‌های پزشکی ایجاد شود.
عوامل ژنتیکی
در برخی موارد، سابقه خانوادگی نقش مهمی در یائسگی زودرس دارد. در واقع خانم‌هایی که مادر یا خواهرشان دچار این مشکل بوده‌اند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. جهش‌های ژنتیکی خاص نیز احتمال دارد باعث کاهش زودهنگام عملکرد تخمدان شوند.
بیماری‌های خودایمنی
در این حالت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های تخمدان حمله می‌کند. این تخریب سلول‌های تخمدانی منجر به کاهش تولید هورمون‌های جنسی می‌شود. بیماری‌هایی مانند تیروئید خودایمن یا لوپوس می‌توانند زمینه‌ساز باشند البته توجه داشته باشید که گاهی اوقات هیچ علائم واضحی از بیماری خودایمنی وجود ندارد.
درمان‌های پزشکی
درمان‌های قوی برای سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌توانند به تخمدان‌ها آسیب بزنند. اما این آسیب می‌تواند موقت یا دائمی باشد. شدت تأثیر بستگی به نوع دارو، دوز و مدت درمان دارد. انجام این درمان‌ها در سنین پایین‌تر خطر یائسگی زودرس را افزایش می‌دهد.
جراحی برداشتن تخمدان‌ها
در صورتی که به دلایل پزشکی، هر دو تخمدان برداشته شوند، یائسگی به صورت ناگهانی رخ می‌دهد. این وضعیت به طور معمول در نتیجه جراحی برای درمان سرطان یا بیماری‌های تخمدان اتفاق می‌افتد. در واقع نبود تخمدان‌ها باعث کاهش سریع استروژن و بروز علائم شدیدتر می‌شود.
اختلالات کروموزومی
برخی اختلالات مانند سندرم X شکننده یا ناهنجاری‌های کروموزوم X مانع عملکرد طبیعی تخمدان‌ها می‌شوند. این اختلالات در دوران نوجوانی شناسایی خواهد شد. افراد مبتلا ممکن است دوره‌های قاعدگی بسیار نامنظمی داشته باشند یا اصلاً قاعده نشوند به همین خاطر غربالگری ژنتیکی می‌تواند در شناسایی این موارد کمک‌کننده باشد.
آیا می توان از بائسگی زودرس پیشگیری کرد؟
پیشگیری کامل از یائسگی زودرس همیشه امکان‌پذیر نیست، به‌ویژه اگر علت آن ژنتیکی یا ناشی از بیماری‌های خودایمنی باشد. اما می‌توان با رعایت برخی نکات، خطر بروز آن را کاهش داد یا روند آن را کندتر کرد. از مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
- ترک سیگار، کاهش مصرف الکل، خواب کافی و کاهش استرس می‌تواند به حفظ سلامت تخمدان‌ها کمک کند.
- رژیم غذایی سرشار از ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها، امگا ۳ و کلسیم در حفظ عملکرد تخمدان مؤثر است.
- ورزش باعث تعادل هورمونی، کنترل وزن و تقویت سلامت عمومی بدن می‌شود.
- کنترل دقیق بیماری‌هایی مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت و اختلالات خودایمنی می‌تواند مفید باشد.
- در صورت نیاز به شیمی‌درمانی یا جراحی‌های مربوط به تخمدان، مشورت با پزشک برای حفظ باروری اهمیت دارد (مثلاً فریز تخمک).
یائسگی زودرس
تشخیص یائسگی زودرس
به منظور تشخیص یائسگی زودرس، متخصص زنان در صادقیه در ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام داده و سپس با بررسی شرح حال و وسوابق بیماری فرد، آزمایشات لازم را برای او تجویز خواهد کرد. پزشک همچنین یک آزمون برای اندازه‌گیری میزان استرادیول (یک نوع استروژن) را برای بیمار انجام دهد تا با بررسی آن، ابتلای فرد به یائسگی زودرس را تشخیص دهد.
با این حال، مهم ترین آزمایش برای تشخیص یائسگی زودرس، یک آزمایش خون است که هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) را اندازه گیری می‌کنند. FSH باعث تخریب می‌شود تا استروژن تولید کند. هنگامی که تخمدان ها باعث کاهش تولید استروژن می‌شوند، سطح FSH افزایش می‌یابد. هنگامی که سطح FSH بالاتر از حد معینی باشد، معمولا نشان‌دهنده آن است که فرد در معرض یائسگی قرار دارد.
بیشتر بخوانید: تغییرات واژن بعد از یائسگی
درمان یائسگی زودرس
روش‌های درمان یائسگی زودرس می‌تواند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد به خوبی کمک کند، اما روش درمانی برای هر فرد با توجه به علت بروز یائسگی زودرس و وضعیت او متفاوت خواهد بود. بنابراین بهتر است هر فرد با پزشک خود مشورت کرده و راهکارهای مناسب برای درمان و کاهش علائم یائسگی زودرس را بررسی کند.
هورمون درمانی
از داروهایی که حاوی هورمون‌های زنانه هستند، به عنوان جایگزین هورمون‌هایی که بدن دیگر تولید نمی‌کند، استفاده خواهد شد. این داروها در انواع مختلفی از قرص، ژل و کرم در دسترس قرار دارند. البته هورمون درمانی افزون بر مزایایی که به همراه دارد، احتمال دارد منجر به بروز مشکلاتی از جمله حملات قلبی، سرطان سینه در زنان و … شود. بنابراین توصیه می‌شود تا حتما با پزشک خود مشورت نمایید.
قرص‌های ضد بارداری
استفاده از قرص‌های ضد بارداری گرچه روش درمانی قطعی برای یائسگی زودرس نیستند، اما می‌توانند در تسکین علائمی مانند گرگرفتگی بسیار مؤثر باشند. توصیه می‌شود که حتماً قبل از استفاده از این نوع داروها، به پزشک مراجعه کنید و به هیچ عنوان مصرف خودسرانه نداشته باشید.
تغییراتی در سبک زندگی
تغییراتی مانند ورزش منظم، تغذیه سالم و مناسب، کنترل استرس و استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس می‌تواند به کنترل علائم یائسگی زودرس کمک کند.
داروهای ضد افسردگی
این دسته از داروها نیز بر اساس تحقیقات، می‌توانند در کاهش علائم یائسگی مؤثر باشند؛ به خصوص در کاهش نشانه‌های گرگرفتگی که ممکن است تا ۶۰٪ کاهش یابند. استفاده از این داروها نیز باید حتماً تحت نظارت پزشک صورت بگیرد.
مکمل‌های غذایی
مصرف مکمل‌هایی مانند کلسیم و ویتامین D می‌تواند به حفظ سلامتی استخوان‌ها و کاهش علائم یائسگی زودرس کمک کند.
عوارض یائسگی زودرس
یائسگی زودرس می‌تواند عوارض متعددی برای سلامت جسم و روان زنان به همراه داشته باشد، زیرا کاهش زودهنگام هورمون استروژن روی بسیاری از ارگان‌های بدن تأثیر می‌گذارد. مهم‌ترین عوارض به شرح زیر است:
- کاهش عملکرد تخمدان‌ها باعث توقف تخمک‌گذاری و در نتیجه کاهش یا از بین رفتن توانایی بارداری یعنی همان ناباروری خواهد شد.
- استروژن نقش مهمی در حفظ تراکم استخوان دارد کاهش آن می‌تواند منجر به کاهش توده استخوانی و افزایش خطر شکستگی یا همان پوکی استخوان شود.
- استروژن از سلامت عروق محافظت می‌کند با کاهش آن، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش می‌یابد.
- یائسگی زودرس باعث افسردگی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و اختلال در کیفیت زندگی شود.
- کاهش استروژن موجب خشکی واژن، درد هنگام رابطه جنسی و کاهش میل جنسی می‌شود.
- گرگرفتگی و تعریق شبانه جزء شایع‌ترین دلایل است که ی‌تواند بسیار آزار دهنده باشد.
- برخی زنان دچار اختلال در تمرکز، کندی ذهن یا فراموشی می‌شوند که می‌تواند با کاهش استروژن مرتبط باشد.
در نهایت…
یائسگی زودرس اگرچه تجربه‌ای دشوار خواهد بود، اما با تشخیص به‌موقع و مراقبت مناسب قابل کنترل است. آگاهی از علائم، علت‌ها و پیگیری منظم پزشکی می‌تواند به حفظ سلامت جسمی و روانی فرد کمک کند. سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و حمایت روانی نیز نقش مهمی در مدیریت بهتر این وضعیت دارند.